Kamień runiczny
Kamień runiczny to kamień z powierzchnią, na której wyryte zostały przez rytownika runy.
Kamienie runiczne powstawały głównie w latach 200–1100. Runy były używane także w późniejszych czasach w niektórych odizolowanych rejonach Szwecji i Norwegii, ale kamienie runiczne przestano w zasadzie rytować przed rokiem 1100. Zachowały się one w całym obszarze kultury nordyckiej – w Szwecji, Norwegii i Danii oraz w rejonach o znaczącym wpływie tej kultury.
Starsze kamienie runiczne są w większości rytowane w starym rzędowym stylu. Często pozbawione są ornamentów. W tym okresie znacząca liczba kamieni była stawiana w południowych rejonach ich występowania
Około roku 1000 zaznaczyła się istotna zmiana w zwyczajach stawiania kamieni runicznych i liczba rytowanych kamieni w krótkim czasie wzrosła na południu, po czym fala wzrostu zaczęła się rozprzestrzeniać ku północy, gdzie zyskała swoją kulminację w latach 1050–1100 na terenie Upplandu, by pod koniec XI wieku zamrzeć.
Najbardziej aktywny okres i obszar tworzenia kamieni runicznych to druga połowa XI wieku w okolicach jeziora Melar. Zbiega się to z chrystianizacją tych terenów. Sam fakt rytowania kamieni runicznych w danym grodzie był oznaką, że prawdopodobnie osiedleni tam byli chrześcijanie. Wraz z nastaniem chrześcijaństwa ludzie przestali chować swoich zmarłych na starych cmentarzyskach, które wcześniej były istotnym elementem okazywania mocy i związków z lokalną społecznością. Możliwe, że kamienie runiczne w okresie przejściowym służyły jako forma wyrażania tych kulturowych znaków, ponieważ nowe cmentarze ze względu na swoją świeżość jeszcze nie nabrały istotnego znaczenia.
Kamienie runiczne występują przede wszystkim na terenie Szwecji, oprócz tego pojawiają się w Danii, Norwegii i innych miejscach, które znajdowały się pod wpływem kultury nordyckiej takich jak Islandia, Grenlandia, wyspy brytyjskie czy Irlandia.
Większość szwedzkich zabytków piśmiennictwa z czasów przedhistorycznych to wyryte w kamieniu napisy runiczne. Większość kamieni wzniesiono, aby upamiętnić jakąś faktycznie istniejącą osobę.
Napisy runiczne mają też niekiedy charakter magiczny. Częściej jednak w takim charakterze występują na przedmiotach niż na kamieniach. Przykładowo włócznia mogła mieć napisane swoje imię lub oznaczającą coś potężnego runę. Ważnym ciągiem runów jest napis futhark, który często był używany jako zaklęcie.
Napisy runiczne są w ogólności układane według jakiejś linii prowadzącej. Z początku najczęściej była to linia prosta i powszechnie stosowano kierunek pisma od prawa do lewa. Później napisy coraz częściej umieszczano wzdłuż linii o charakterze ozdobnym, najpierw w kształcie ciała węża, a potem nawet smoka. Typ zdobienia pomaga badaczom run przy datowaniu kamieni i identyfikacji rytownika.
