Runy

Runy to alfabet używany do zapisu przez ludy germańskie zwane przez nich fuþark. Niekiedy nazwę „runy” odnosi się także do systemów piśmienniczych stosowanych przez ludy tureckie takich jak alfabet orchoński i rowasz Madziarów. Używany również w obrzędach magicznych.

Według wierzeń nordyckich runy podarował ludziom bóg Odyn. Nauczał ich także Reg, inaczej zwany Heimdall.

Najstarszy znany zapis runiczny pochodzi z drugiej połowy II wieku. Przedmioty z napisami runicznymi pochodzącymi z tego przedziału chronologicznego, np. miecze, groty, grzebienie, sprzączki, tabliczki odnaleziono na stanowiskach bagiennych w Vimose i Illemose na wyspie Fionia oraz grot z zadziorami pochodzący z Øvre Stabu w Norwegii.

Przestano ich używać około roku 1000, jedynie w Skandynawii przetrwały jeszcze kilka wieków. Ostatnim miejscem, gdzie używano run jako zwykłego pisma była Dalarna w Szwecji. Nauczano ich tam w szkołach jeszcze na początku XX wieku Ale i tam wyparł je alfabet łaciński.

Najprawdopodobniej alfabet ten został zapożyczony od ludów północnej Italii. Niektórzy badacze zwracają uwagę na jego powiązania z alfabetem fenickim, hebrajskim. Sugerowano również związek z pismem greckim, zauważając, że runy starszego fuþarku częściowo odpowiadają graficznie jak i fonetycznie odpowiednim literom tego alfabetu:

Jednak w porównaniu z okrągłym kształtem liter alfabetu greckiego kształt run starszego fuþarku jest kanciasty. Także kolejność liter greckich i run starszego fuþarku jest inna.

Runy były używane do zapisu krótkich inskrypcji w drewnie, metalu czy na kamieniach runicznych. Kształt liter tego alfabetu ułatwiał zapis na takich powierzchniach.